Στα μπαράκια και αλλού, όπου συχνάζει νεολαία, ακούω τους νέους να μιλούν μόνο για το χρήμα. Το χρήμα έχει γίνει για πολλούς απ’ αυτούς το μόνο όνειρο, το μόνο πρότυπο.
Η ανάπτυξη προτύπων αποτελεί ιδιαίτερη ανάγκη της ανθρώπινης δραστηριότητας και αναγκαστικά αντανακλά την κοινωνική συνείδηση μιας ομάδας ή μιας εποχής. Τα πρότυπα οφείλουν την πνοή και τις μεταλλαγές τους στη δυναμική της κοινωνικής ζωής, στη διαφοροποίηση των τεχνικών μέσων, στη διαμόρφωση της κάθε νέας κουλτούρας. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η σχετική απουσία προτύπων και η συμπλήρωση του κενού τους από τις λεγόμενες «ευτελείς αξίες», σήμερα όπου διανύουμε μια μεταβατική περίοδο από ένα σύνολο γκρεμισμένων αξιών σε ένα άλλο που ακόμα δεν έχει διαμορφωθεί.
Δεν είναι όμως περίεργο ότι η νεολαία δεν ασχολείται με τα πρότυπά μας, αφού δε συνδέεται μ’ αυτά. Και πώς να ασχοληθεί, αφού αυτοί που της τα προσφέρουν έχουν πρώτο μέλημα να μην είναι ανιχνεύσιμη η προέλευση, η ανάδειξη και η σκοπιμότητά τους. Πώς λοιπόν η νεολαία να ανοιχθεί σε κάτι που εξ ορισμού υποπτεύεται; Αντιδρά στα πρότυπα που εμφανίζονται κούφια και δημιουργεί τα δικά της νεανικά «αντι‑πρότυπα». Η σύγκρουση των δύο παράγει σιωπή.
Και η επίσημη άποψη: «Οι νέοι συμπεριφέρονται έτσι, γιατί δεν έχουν πρότυπα»! Για ποια πρότυπα μιλάνε άραγε; Τα κίβδηλα πρότυπα που αγοράζονται φθηνά στα περίπτερα; Μα, η νεολαία αξίζει υψηλότερους στόχους και όνειρα που συνοψίζονται στις λέξεις αλήθεια, εντιμότητα, δημιουργικότητα, κοινωνική προσφορά. Ίδιους βέβαια με τους παλιά δικούς μας, αλλά ποιος από μας άραγε τους έχει διατηρήσει;
Το κάθε πρότυπο κερδίζει το σεβασμό, όταν αντικατοπτρίζει έργο κι όχι κενά νοήματος «ιδανικά». Η νεολαία, ασυνείδητα ίσως, το ξέρει αυτό και θα ήμουν επίορκος, αν προσπαθούσα να την πείσω για το αντίθετο. Η νεολαία που τρώει πολύ λιγότερο κουτόχορτο από τους μεγάλους και σίγουρα δεν το χωνεύει καθόλου, κατάλαβε γρήγορα ότι το θέαμα με το κιλό της τηλεόρασης δεν είναι μήνυμα, δεν είναι πρότυπο, ούτε φορέας ονείρων και δημιουργίας. Στράφηκε λοιπόν στη μουσική, στο χορό και στο τραγούδι, που έστω και για τον ακροατή δεν παύουν να είναι δημιουργία, αφού οδηγούν την ψυχή, το μυαλό και το σώμα σε νέα μονοπάτια και αναζητήσεις, σνομπάροντας την τηλεόραση, προτιμώντας εαυτούς και αλλήλους.
Οι νέοι κάθε εποχής πιστεύουν στην αυθεντία της λογικής και όχι στη λογική της αυθεντίας. Γι’ αυτό είναι νέοι και θα γεννούν πάντα αυθέντρα λογική και αλήθεια. Ο νέος κάθε εποχής είναι ο ίδιος, επιφανειακά αλλάζει μόνο. Άλλοτε φορά καμπάνες κι έχει φαβορίτες, βάζει σκουλαρίκι, ακούει τζαζ ή heavy metal κ.λπ. Στην ουσία είναι ο ίδιος, ορμητικός, ιδεαλιστής, άπειρος, ρομαντικός, αντιαυταρχικός, επαναστάτης. Αντί λοιπόν να τον παγιδεύσουμε σε λαβύρινθους τυπολατρίας και να τον κουράζουμε με αμφίβολες αυθεντίες και πρότυπα, γιατί να μην του δώσουμε απλώς την ώθηση και να του αφήσουμε ελεύθερο χώρο να δώσει κι αυτός τη συμβολή του; Να τραβήξουν λοιπόν το δρόμο που νιώθουν να τους δείχνει ο ίδιος ο εαυτός τους.
Τα πρότυπα πάλι που επικρατούν στο χώρο της παιδείας είναι τα πρότυπα των δυνατών που κατέχουν και διακυβερνούν τα αγαθά. Η παιδεία προσπαθεί να μορφώσει πολίτη ικανό να συντηρεί τα καθεστώτα, όπως είπε κι ο αείμνηστος Γληνός. Η αδιάκοπη όμως δυναμική και οι πόθοι εκείνων που διψούν για γνώση οδηγεί ευτυχώς σε νέα δεδομένα ισορροπίας, έξω και σε αντίθεση και με το κράτος, δηλαδή σε νέα πρότυπα.
Τα νέα πρότυπα πιστεύω κι ελπίζω ότι θα δημιουργηθούν μέσα στο γενικότερο περίγραμμα ιδεών που ανέκαθεν αποτελούσαν πρόπλασμα μιας ουμανιστικής ιδεολογίας και πολιτικής: Η κοινωνική αλληλεγγύη, η πολιτική ως συμπύκνωση κοινωνικών πρακτικών κι όχι ως τέχνη της διαχείρισης, η ιδεολογία της συλλογικότητας αντί των οραμάτων του ατομικισμού, η πίστη σ’ έναν καλύτερο κόσμο, όπου θα πρυτανεύουν οι ανάγκες και οι αξίες χρήσης και όχι οι νόμοι της αγοράς και του ανελέητου ανταγωνισμού.
Επί του παρόντος οι νέοι συνθλίβονται μέσα στην οικονομική δυσπραγία, στην ανεργία, στην απαιτητική οικογένεια και κοινωνία, που ολοένα απαιτούν, αλλά δεν ακούν και δε νιώθουν. Ας μην εκπλήσσονται λοιπόν, όταν σπέρνοντας προβλήματα θερίζουν θύελλες. Εγώ απλώς ζητώ συγνώμη από τα παιδιά που βρέθηκαν σ’ αυτόν τον άθλια ανταγωνιστικό, αφόρητα ανορθολογικό, θλιβερά υποκριτικό, μολυσμένο κόσμο μας.
Η ουσία, το πρότυπο της εξέλιξης είναι το πετροβόλημα του τείχους της σιωπής, του βολέματος, της κοινωνικής αλληλοκάλυψης προσωπικών συμφερόντων, της ανυποληψίας, της αυθαιρεσίας, του αυταρχισμού, μαζί με την αμφισβήτηση κάθε αυτοανακηρυγμένης αυθεντίας.
Είμαστε λοιπόν μια κοινωνία παρακμής στα πρόθυρα της αυτοκαταστροφής της; Όχι βέβαια! Ως μέλος της κοινωνίας, ως δάσκαλος που συναντά και συναναστρέφεται τους νέους μας πιστεύω, με αποδείξεις, ότι έχουμε ένα εξαιρετικό υλικό με τεράστιο απόθεμα δύναμης για δημιουργία, που απλώς η κακή οργάνωση της πολιτείας δεν το ενθαρρύνει να δείξει τον καλό του εαυτό.
Αυτή όμως η όψη της Ελλάδας δεν προβάλλεται, δεν πουλάει, δεν αναδεικνύεται ως πρότυπο για μίμηση. Στην πραγματικότητα προτιμάμε να κάνουμε σίριαλ ένα έγκλημα. Αφήνονται κατά μέρος και αγνοούνται οι επιτυχίες των παιδιών μας στα γράμματα και την τέχνη. Ο αθλητισμός είναι πάρεργο, αν δεν μπορεί να γεμίσει το γήπεδο. Φαίνεται ότι με μια μαζοχιστική τάση επιζητούμε να βλέπουμε το κακό, ώστε συγκρίνοντας με τη δική μας κατάσταση να καταλήγουμε στο «τι καλά που δεν είμαστε τόσο άσχημα». Είναι όμως αντίθετη η εικόνα της Ελλάδας του μόχθου και της δημιουργίας. Το βλέπεις στην Ευρώπη και στην Αμερική, εκεί όπου οι απόφοιτοί μας διαπρέπουν, πετυχαίνουν τις ανώτερες διακρίσεις, δοξάζουν τη χώρα μας.
Μια τέτοια επιθετική συσπείρωση θέλει ο τόπος, για να αποκολληθεί από τα μικροπρεπή πρότυπα της καθημερινότητας και να κερδίσει το διεθνές του γόητρο. Οι νέοι οφείλουν να γνωρίζουν τα δικά τους πρότυπα. Λοιπόν, παιδιά, ξεπεράστε μας. Μπορείτε να μας σέβεστε, όσους τουλάχιστον το αξίζουν, αλλά επιτέλους ξεπεράστε μας.
Ο κ. Νίκος Μαρκάτος ήταν πρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1995)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου